Serbest Pazar nedir?
Serbest piyasa, hükümet kontrolü çok az olan veya hiç olmayan arz ve talebe dayanan ekonomik bir sistemdir. Belirli bir ekonomik ortamda gerçekleşen tüm gönüllü borsaların özet bir açıklamasıdır. Serbest piyasalar, bireylerin ekonomik kararlar almaları için kendiliğinden ve merkezi olmayan bir düzenleme düzeni ile karakterize edilir. Siyasi ve yasal kurallarına dayanarak, bir ülkenin serbest piyasa ekonomisi çok büyük veya tamamen karaborsa arasında değişebilir.
Önemli Çıkarımlar
- Serbest piyasa, gönüllü mübadele ile arz ve talep yasalarının, hükümet müdahalesi olmaksızın, ekonomik sistem için tek temel oluşturduğu bir pazardır. Serbest piyasaların temel özelliği, zorlamalı (zorunlu) işlemlerin veya işlemlerle ilgili koşulların bulunmamasıdır. Saf serbest piyasa ekonomileri gerçekte mevcut olmasa da ve tüm piyasalar bazı açılardan kısıtlanmış olsa da, piyasalardaki özgürlük derecesini ölçen ekonomistler genellikle serbest piyasalar ve ekonomik refah ölçütleri arasındaki pozitif ilişki.
Serbest Piyasa Ekonomileri Nedir?
Serbest Pazarı Anlamak
“Serbest piyasa” terimi bazen laissez-faire kapitalizmi ile eşanlamlı olarak kullanılır. Çoğu kişi “serbest piyasa” yı tartıştığında, engelsiz rekabete ve sadece alıcılar ve satıcılar arasındaki özel işlemlere sahip bir ekonomi anlamına gelir. Bununla birlikte, daha kapsayıcı bir tanım, zorlayıcı merkezi otoriteler tarafından kontrol edilmediği sürece herhangi bir gönüllü ekonomik faaliyeti içermelidir.
Bu tanımı kullanarak, laissez-faire kapitalizmi ve gönüllü sosyalizm, her ikisinin de üretim araçlarının ortak mülkiyetini içermesine rağmen, serbest pazarın her bir örneğidir. Kritik özellik, ekonomik faaliyetle ilgili zorlayıcı imaların veya kısıtlamaların olmamasıdır. Zorlama bir serbest piyasada ancak haksız fiil ile yürürlükte bulunan gönüllü sözleşmelerde karşılıklı anlaşma yapılarak gerçekleşebilir.
Serbest Pazarın Kapitalizm ve Bireysel Özgürlük ile Bağlantısı
Hiçbir modern ülke tamamen sınırsız serbest piyasalarla faaliyet göstermez. Bununla birlikte, en serbest pazarlar özel mülkiyet, kapitalizm ve bireysel haklara değer veren ülkelerle çakışmaya meyillidir. Bireysel davranışlar için düzenlemelerden veya sübvansiyonlardan uzaklaşan siyasi sistemler, gönüllü ekonomik işlemlere mutlaka daha az müdahale ettiği için bu mantıklıdır. Buna ek olarak, serbest piyasaların mülkiyet haklarının iyi korunduğu ve kapitalistlerin kar peşinde koşma teşviki olduğu bir sistemde büyüme ve gelişme olasılığı daha yüksektir.
Serbest Piyasalar ve Finansal Piyasalar
Serbest piyasalarda, kendi kendini finanse etmek istemeyen veya istemeyenlerin finansman ihtiyaçlarını kolaylaştırmak için bir finansal piyasa gelişebilir. Örneğin, bazı bireyler veya işletmeler mevcut varlıklarının tümünü sürekli olarak tüketmeyerek tasarruf edinmede uzmanlaşmıştır. Diğerleri, bir iş kurmak veya genişletmek gibi girişimci faaliyetlerin peşinde koşmak için uzmanlaşmıştır. Bu aktörler hisse senetleri ve tahviller gibi finansal menkul kıymetlerin alım-satımından yararlanabilirler.
Örneğin, tasarruf sahipleri tahvil satın alabilir ve mevcut tasarruflarını gelecekteki tasarruf artı ücret veya faiz vaadiyle girişimcilere takas edebilir. Hisse senetleriyle, tasarruflar gelecekteki kazançlarla ilgili sahiplik talebi için alınıp satılır. Tamamen ücretsiz finansal piyasaların modern örnekleri yoktur.
Serbest Piyasada Sık Karşılaşılan Kısıtlamalar
Serbest piyasadaki tüm kısıtlamalar, örtük veya açık kuvvet tehditleri kullanır. Yaygın örnekler şunlardır: belirli borsaların yasaklanması, vergilendirme, yönetmelikler, bir borsadaki belirli şartlardaki görevler, lisanslama gereksinimleri, sabit döviz kurları, halka açık hizmetlerden rekabet, fiyat kontrolleri ve üretim kotaları, mal alımı veya çalışanların işe alım uygulamaları. Serbest piyasalarda politik olarak dayatılan kısıtlamalar için ortak gerekçeler arasında tüketici güvenliği, toplumdaki avantajlı veya dezavantajlı gruplar arasındaki adalet ve kamu mallarının sağlanması yer alır. Dışa dönük gerekçeler ne olursa olsun, toplumdaki ticari firmalar ve diğer çıkar grupları genellikle kira arama olarak bilinen bir olguda bu kısıtlamaları kendi lehine şekillendirmek için lobi yaparlar. Serbest piyasa davranışı düzenlendiğinde, serbest pazarın kapsamı kısıtlanır, ancak genellikle tamamen ortadan kaldırılmaz ve hükümet düzenlemeleri çerçevesinde gönüllü değişimler devam edebilir.
Bazı borsalar, bazı şekillerde serbest piyasanın yeraltı versiyonu olarak düşünülebilecek olan “karaborsa” ile ilgili hükümet kurallarını ve düzenlemelerini de ihlal edebilir. Bununla birlikte, pazar değişimi hâlâ büyük ölçüde kısıtlanmaktadır, çünkü karaborsada rekabet, politik sistem üzerinden serbest piyasa rekabeti veya kira arayan rekabetin aksine rakip üretici veya tüketici grupları arasında şiddetli çatışma biçimini almaktadır. Sonuç olarak, bir karaborsada, rekabet avantajı şiddette göreceli bir avantaja sahip olanlara akma eğilimindedir, bu nedenle tekelci veya oligopolistik davranış muhtemeldir ve daha zayıf oyuncular piyasadan sürüldükçe giriş engelleri yüksektir.
Ekonomik Özgürlüğü Ölçme
Serbest piyasaların ekonomi üzerindeki etkilerini incelemek için iktisatçılar, birçok tanınmış ekonomik özgürlük endeksi geliştirdiler. Bunlara Miras Vakfı tarafından yayınlanan Ekonomik Özgürlük Endeksi ve Dünyanın Ekonomik Özgürlüğü ve Fraser Enstitüsü tarafından yayınlanan Kuzey Amerika'nın Ekonomik Özgürlük endeksleri dahildir. Bu endeksler, diğer pek çok hususun yanı sıra, mülkiyet haklarının güvenliği, düzenleme yükü ve finansal piyasaların açıklığı gibi maddeleri içermektedir. Bu endeksleri ekonomik büyüme, kalkınma ve yaşam standartlarının çeşitli ölçümleriyle karşılaştıran ampirik analiz, ülkeler arasında serbest piyasalar ve maddi refah arasındaki ilişkinin büyük bir kanıtıdır.